Empresarionan den fase di inisiashon
Impuesto riba benta
Impuesto riba ganashi
Empresarionan ku ta sera nan negoshi
Impuesto riba entrada
Impuesto riba salario i primanan
Number di CRIB
Séra
Introdukshon

Ora bo kuminsá ku un negoshi, bo ta haña bo tin ku atendé ku Servisio di Impuesto. Por ehèmpel, bo mester deklará i paga impuestonan.

Ki ora bo ta un empleado?

Impuesto riba salario i primanan ta wòrdu kobrá for di e salario di e trahadónan ku ta den servisio. E trahadó ta e persona natural ku ta den servisio serka bo, e asina yamá relashon di trabou aktual. Ta konsiderá komo trahadó tambe esun ku ta gosa di entrada for di un relashon di trabou anterior di su mes òf di un otro persona. Pues, penshonadonan òf e biuda i yunan di un empleado anterior ku ta risibí un penshun òf otro benefisio tambe ta pertenesé na esaki.

Impuesto riba salario ta hasi distinshon entre trahadónan lokal i ekstranhero.

Trahadó lokal

Pa e trahadó ku ta biba na Kòrsou, no ta importá unda e trabou ta ser hasí. Loke ta rekerí ta pa e ta den servisio di un persona/instansia ku tin obligashon pa retené impuesto òf ta haña salario di un persona ku tin obligashon pa retené impuesto ku ta biba òf ta establesé na Kòrsou.

Trahadó ekstranhero 

E persona ku no ta biba na Kòrsou ta konsiderá komo un trahadó solamente si: 

  • E ta den servisio na Kòrsou; 
  • E ta risibí salario di un trabou ku el a hasi anteriormente na Kòrsou; 
  • E ta den servisio na Kòrsou òf ta risibí un otro pago (por ehèmpel penshun) di un entidat legal públiko di Kòrsou, independientemente di unda e trabou ta tuma lugá; 
  • E ta direktor òf komisario òf ta risibí salario komo direktor òf komisario di un N.V/B.V. establesé na Kòrsou òf un otro kompania, independientemente di e lugá kaminda e trabou ta tuma lugá.

Esun ku tin obligashon pa retené impuesto no mester retené impuesto riba salario si e trahadó a presentá un deklarashon di e Inspektor ku ta mustra ku no mester retené impuesto riba salario pa motibu di un tratado di impuesto òf e Areglo di pago pa Reino. Sin e deklarashon aki, bo mester kita impuesto riba salario nòrmalmente. 

Kiko bo mester hasi si bo tuma personal den servisio?

Si ta promé biaha ku bo ta bai tuma personal den servisio, lo bo ripará ku bo tin hopi kos pa regla. Bo mester bai paga salario i mester retené i paga impuesto riba salario i e primanan AOV/AWW, AVBZ i BVZ. Pa hasi esaki bo mester organisá un bon atministrashon di salario.

E regla prinsipal ta: si un persona ta traha den bo kompania, bo mester retené impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ i mantené un atministrashon di salario, si e siguiente situashon ta aplikabel: 

  • e empleado a komprometé su mes di traha pa algun tempu; i
  • e ta risibí salario pa esaki; i
  • tin un ‘relashon di outoridat’. Ta trata di un relashon di outoridat si bo por duna tareanan i instrukshonnan tokante di e trabou ku mester wòrdu hasí i e trahadó mester kumpli ku esakinan.

Si e situashon aki ta aplikabel, bo tin ku retené impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBVZ i BVZ. Pues, no ta importá si e persona ku bo ta traha huntu kuné ta den servisio permanente òf nò. Tambe si bo tin un trahadó lòs, trahadó di vakashon òf un trahadó ku ta traha riba djasabra, bo mester apliká e reglanan di impuesto riba salario. Si bo ta bai tuma un trahadó den servisio ku bo mester retené i paga impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBVZ i BVZ p’e,  bo mester informá esaki na Servisio di Impuesto.

Den kaso di trahadónan temporal, generalmente bo mester retené impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ. Pero si bo ta hür òf fia personal di otro kompania, nòrmalmente e agensia di trahadó temporal òf e dunadó di trabou lo mester retené e impuesto riba salario i e primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ. Den e kaso ei abo no tin ku hasié.

Si bo tin ku kita AOV/AWW, AVBZ i BVZ for di impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ pa freelancer, ta dependé si e freelancer ta hasi e trabou kompletamente independiente òf bou di (bo) supervishon. Pues, hasta si e freelancer ta un empresario independiente, por ta posibel ku bo tin ku retené impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ for di e kompensashon ku ta duné.

Basá riba bo kálkulonan, bo por disidí si realmente bo ta tuma trahadó den servisio. Ta hopi probabel ku bo a akordá ku bo futuro trahadó un pago bruto, pero bo no ta paga e salario bruto kompletamente na e trahadó. Bo tin ku kita un parti di e salario bruto pa paga e impuesto riba salario i e parti ku ta kai bou di trahadó di e primanan AOV/AWW, AVBZ i BVZ na Servisio di Impuesto. Un parti di e primanan aki bo ta kita for di e salario di e trahadó, i e otro parti di e primanan bo mes mester paga komo dunadó di trabou. Bo ta paga bo trahadó e salario neto. E gastunan di salario ta dedusibel for di e entradanan di bo kompania.

Dikon un bon atministrashon ta importante?

Dikon un bon atministrashon ta importante? 

‘Atministrashon’ ta nifiká: tur informashon tokante di bo negoshi ku bo ta registrá riba papel (inkluyendo nota di papel) òf elektrónikamente (por ehèmpel ku kòmpiuter). Un atministrashon bon strukturá i kla ta di gran importansia, no solamente pa kumpli ku bo obligashonnan legal, sino tambe pa bo maneho di negoshi. Komo empresario bo ta legalmente obligá pa tene un bon atministrashon ku kuadra ku e naturalesa di bo negoshi. P’esei kuminsá traha mesora riba un atministrashon, hasta si bo empresa no a kuminsá ainda. 

  • Pa maneho di bo negoshi 

Ku un atministrashon bon aktualisá, bo ta haña akseso lihé na sifranan i resultadonan pa bo por haña un bista di bo gastunan, bo benta i bo ganashi. Esaki ta yuda bo reakshoná riba desaroyonan i adaptá bo aktividatnan. 

  • Pa yena bo deklarashonnan

Si, por ehèmpel, bo no tin un bista kla di bo benta, bo no por yena bo deklarashon di impuesto riba benta. 

  • Komo prueba pa Servisio di Impuesto

Pa motibu ku Servisio di Impuesto mester por kontrolá e kantidat di impuesto ku bo mester paga, bo tin e obligashon di strukturá bo atministrashon na un forma kla i komprendibel. E atministrashon ta e base di bo deklarashonnan. Si bo registro no ta kompleto, no ta adekuá pa wòrdu kontrolá den un tempu rasonabel, òf si bo no ta warda bo registro largu sufisiente, por tin konsekuenshanan fèrfelu. Servisio di Impuesto mes lo determiná bo benta i ganashi i kalkulá e impuesto ku bo mester paga. Si despues bo no ta di akuerdo ku e kalkulashon ei, bo mes lo tin ku demostrá ku e kalkulashon no ta korekto. Esaki ta yamá “drai e karga di prueba bèk”.

Kuantu tempu bo mester warda bo atministrashon?
Tur empresario ta legalmente obligá pa warda nan atministrashon pa dies (10) aña.

Kiko tur ta forma parti di bo atministrashon?
Tur dato di bo negoshi ku bo ta registrá, riba papel òf den forma elektróniko, ta pertenesé na bo atministrashon. Por ehèmpel: 

  • Atministrashon di kasa (inkluso anotashonnan den banda) i bònnan di kasa; 
  • Anotashonnan finansiero, manera buki di benta i kompra; 
  • Kálkulo di kòntròlnan interino ku a wòrdu hasí;
  • Fakturanan ku a wòrdu risibí (Fakturanan di gastunan); 
  • Kopia di fakturanan ku a saka (fakturanan di benta); 
  • Estadonan di kuenta di banko; 
  • Kontratonan, akuerdonan i otro palabrashonnan; 
  • Agèndanan i buki di palabrashonnan; 
  • Korespondensia;
  • ‘Software’ i archivo di datonan; 
  • Datonan di e kantidat di kilometer ku bo a kore ku un outo di kompania, por ehèmpel via un registro di biahe; 
  • Atministrashon di salario.

 

Kua ta e obligashonnan atministrativo di impuesto riba benta?

Bo registrashon mester mustra klaramente kuantu impuesto riba benta bo tin ku paga na Servisio di Impuesto. Den práktika, esaki ta nifiká ku bo ta mantené e siguiente asuntunan strukturá pa periodo (luna), por ehèmpel den: 

  • forma di un buki di benta i kasa, buki di banko: 
  • Fakturanan ku bo ta skirbi; 
  • Fondonan risibí (Banko i/òf kasa); 
  • Uso privá di kuminda i servisionan. 

Si bo ta hasi negoshi ku otro pais i si tin eksonerashon di impuesto riba benta, bo mester tin un atministrashon di esaki tambe.

Kiko ta e obligashonnan atministrativo pa impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ?

Si bo ta empleá personal, bo ta haña bo mes ku obligashonnan atministrativo pa impuesto riba salario: bo mester traha un atministrashon di salario. E atministrashon aki mester kumpli ku algun kondishon. Esaki ta nesesario pa por duna e informashon korekto na Servisio di Impuesto i SVB. Ademas, e datonan mester ta atministrá di manera ku nan ta aksesibel pa kontrol di Servisio di Impuesto. Den práktika, esaki ta nifiká ku bo ta atministrá e siguiente asuntunan, por ehèmpel: 

  • Atministrashon di personal (nòmber, adrès di bo personal); 
  • Registro di oranan trahá i di malesa; 
  • Kalkulashon di salario;
  • Remunerashon pa servisionan prestá (komishon, bonùsnan); 
  • Kalkulashon di impuesto riba salario i primanan di AOV/AWW, AVBZ i BVZ; 
  • Kondishonnan di trabou sekundario; 
  • Relato Anual; 
  • Salarionan pagá.
Areglo pa Empresanan Chikitu pa empresarionan den fase di inisiashon

Pa ekonomia ta importante pa stimulá empresarionan nobo. Si e empresario nobo por demostrá ku e aktividatnan di e kompania ta sufisiente chikitu i ku hopi probabilidat por asumí ku e benta lo ta ménos ku ANG 30.000 (florin), e Inspektor por konsiderá pa duna e empresarionan aki dispensashon di impuesto riba benta na komienso di nan negoshi. 

E dispensashon aki ta nifiká ku bo tin ku kalkulá i kobra e konsumidó impuesto riba benta, pero bo no tin ku paga e impuesto aki na Servisio di Impuesto. E empresario mester entregá sí un deklarashon di impuesto riba benta na Servisio di Impuesto ku e benta total ku el a logra durante e aña ei.

Pa bo por haña e dispensashon aki, bo mester hasi un petishon por eskrito na Servisio di Impuesto. Pa e petishon aki bo mester manda un meil na: omzetbelasting@gobiernu.cw. No ta posibel pa entregá e petishonnan personalmente na Servisio di Impuesto.

Dedukshon di invershon

Pa stimulá kresementu di empresanan chikitu i empresanan nobo, impuesto riba entrada i impuesto riba ganashi ta ofresé e areglo di dedukshon di invershon. E dedukshon di invershon lo por wòrdu dedusí for di e ganashi di negoshi. Determinante pa e dedukshon di invershon ta e suma total na invershonnan den e rekursonan di kompania den un aña. Si e invershonnan total keda bou di e límite di ANG. 5000 (florin) e ora ei e dedukshon ta nulo. E dedukshon ta 10% di e suma di invershon.

Pa stimulá oportunidat pa trabou den konstrukshon, ta apliká un dedukshon oumentá di 30% di e suma invertí, pa invershon den mantenshon òf mehorashon di un monumento protehá. Un monumento protehá ta un monumento ku ta inskribí den e registro públiko di monumentonan protehá di e Ordenansa di Monumentonan di pais di Kòrsou òf ta un propiedat inmovibel ku ta situá den sentro di siudat. 

No ta tur invershon ta bini na remarke pa dedukshon di invershon. Rekursonan di kompania ku no ta bini na remarke pa invershon di dedukshon ta por ehèmpel:

  • Terenonan, bou di esaki ta komprondé terenonan di edifisionan. Tereno ta eksluí for di dedukshon, pasobra tereno nòrmalmente no ta pèrdè su balor;
  • Bibiendanan;
  • Outonan di pasahero, a ménos ku e outonan aki ta destiná pa transportashon di hende komo trabou. Transporte di hende komo trabou ta por ehèmpel taksistanan, bùs, ets.;
  • Barkunan di plaser;
  • Efektonan, ganashinan i goodwill;
  • Bòternan, kahanan i otro medionan di empake;
  • Ophetonan di ménos balor. Rekursonan di negoshi di balor abou hopi biaha no ta wòrdu aktivá tampoko, pero ta wòrdu registrá direktamente komo gastu di kompania.
Petishon pa number di CRIB

Pa inskribí na Servisio di Impuesto pa impuesto riba benta, impuesto riba salario i impuesto riba ganashi bo mester entregá algun komprobante na Servisio di Impuesto. E komprobantenan aki ta diferensiá pa forma hurídiko: 

Pa inskribí un N.V., un B.V., un fundashon òf un asosiashon bo mester entregá e siguiente komprobantenan: 

  • Un akta di konstitushon (Akta notarial) di bo organisashon;
  • Un kopia di registrashon na Kámara di Komèrsio; 
  • Datonan di kompania relashoná ku representante i/òf direktor di e kompania; 
  • Un prueba di identidat bálido (sédula òf pasport). 

Pa inskribí un negoshi unipersonal (eenmanszaak) bo mester entregá e siguiente komprobantenan: 

  • Un kopia di registrashon na Kámara di Komèrsio; 
  • Un prueba di identidat bálido (sédula òf pasport). 

Pa inskribí un sosiedat kolektivo (V.O.F) i/òf un sosiedat bo mester entregá e siguiente komprobantenan: 

  • Un kopia di registrashon na Kámara di Komèrsio;
  • Un kopia di akuerdo entre e sosionan; 
  • Un prueba di identidat bálido (sédula òf pasport).

Den kaso ku tin empleadonan den servisio, mester entregá e siguiente informashon/komprobantenan na Servisio di Impuesto:

  • Kantidat di empleado; 
  • E fecha ku e promé empleado(nan) a drenta den servisio;
  • E suma total di entrada bruto.

Atenshon! Tur dokumento entregá mester ta bon kla i legibel.

Pa hasi petishon pa un number di CRIB, bo mester manda un meil na: cribbeheer@gobiernu.cw. Manera ku bo number di CRIB ta kla nos lo manda esaki na e adrès di meil ku ta konosí serka nos.